“Een brein met een verhoogde waakzaamheid kidnapt je uit het moment. Het doet je toch iets lezen, opzoeken of aanpassen. Dat brengt het beleven van voldoening en innerlijke energie in het gedrang. Ook het altijd zelf problemen willen oplossen –‘want dan is het goed gedaan’- resulteert in een opgejaagd gevoel.”
In bovenstaande zullen vele mensen met burn-out of stressklachten zich herkennen. Het is voor velen de nagel op de kop. Aan het woord is neuropsychologe Frauke Vandemeulebroucke in haar opiniestuk ‘burn-outs zijn niet louter werkgerelateerd, behandel ze dan ook niet zo.’ In De Tijd van 15 november 2024.
Ze schuift in haar artikel duidelijk naar voor dat we bij burn-out niet alleen naar de werkomstandigheden moeten kijken, maar ook naar hoe ons brein stress hanteert.
Het klopt dat we bij de begeleiding van burn-out breed moeten kijken. Bij burn-out naar het brein kijken is zeer belangrijk. En we kunnen en moeten m.i. nog breder kijken. Het brein is immers maar een deeltje van ons lichaam.
Te vaak kijken we vandaag nog naar mensen met stressklachten, casu quo burn-out, als een hoofd met een probleem. En verliezen uit het oog dat dat hoofd niet alleen gedragen wordt door een lichaam, maar ook een deel van dit lichaam is. Ons brein is een fysiek weefstel. En dus verkeert ons brein mee in de neurofysiologische toestand van dit lichaam.
Vooraleer hier dieper op in te gaan, parafraseer ik de auteur nog eerst even verder ‘Die verhoogde waakzaamheid van je brein verdwijnt niet als je je werkplek verlaat. Ze is continu aanwezig. Of je nu op je werk bent, thuis, onder vrienden, op de sportclub of in je bed. Een dag is dan niet alleen uitputtend door wat we doen, maar ook en vooral door hoe we denken.’
Dat is waar én niet de volledige waarheid. Ik zou in bovenstaande het woord brein door het woord lichaam willen vervangen. Ik leg uit waarom.
De oorzaak van uitputting is misschien bij menig burn-out patiënt vooral het denken, bij velen enigszins, maar bij anderen helemaal niet. Net zo min is het werk steeds de belangrijkste oorzakelijke stressor bij een patiënt met het label burn-out. De waarheid is complexer. De oorzaak van burn-out is een optelsom die bij ieder individu anders is.
Een verhoogd niveau van waakzaamheid speelt daarbij een belangrijke rol. Dat is zo in ons gehele lichaam. Dat wil ik benadrukken. Niet alleen in ons brein.
Enerzijds is er inderdaad een verhoogde waakzaamheid van het brein, het constant in zijn hoofd zitten, dat permanente denken/piekeren: bedenken van worst case scenario’s,… Dat is in vele burn-out verhalen zonder meer een belangrijke katalysator van de neerwaartse uitputtingsspiraal.
Anderzijds is bij burn-out patiënten de verhoogde waakzaamheid niet alleen in hun brein, maar in hun gehele lichaam aanwezig.
Die verhoogde lichamelijke waakzaamheid speelt ook een zeer grote rol in het ontstaan van vele psychofysieke stress- en uitputtingsverschijnselen.
Anders gezegd, naast het brein krijgen ook andere delen van ons zenuwstelsel sterk verlaagde prikkeldrempels onder chronische stress. Dat heeft gevolgen in zowel lichaam als geest.
Die gevolgen kunnen individueel sterk verschillen. Stress slaagt altijd eerst op de zwakste punten in ons systeem. Die zwakke punten zijn bij ieder verschillend.
Als ons brein en/of psyche een zwakker punt is, zullen door de verlaagde prikkeldrempels piekermolens, zwarte gedachten, ziektevrees/hypochondrie, angsten, paniekaanvallen,… of andere psychische klachten ontstaan of verergeren.
Als daarentegen bv. de maag of de darmen, het hart of het bewegingsstelsel zwakke punten bevat, zal een verhoogde waakzaamheid, lees verlaagde zenuwprikkeldrempels, daar het snelst leiden tot klachten. Zo spannen skeletspieren zich nog makkelijker op met spierpijnen tot gevolg; kan de tonus op de darmen disharmonieus worden met obstipatie, diarree en andere spijsverteringsklachten tot gevolg, verlaagt de pijndrempel of krijgen we nerveuze hartkloppingen,… Voor een uitgebreidere lijst van stress- en burn-outklachten verwijs ik naar https://stressconsulent.be/stresssymptomen/
Zowel het lichaam als het brein moeten dus mee betrokken worden in de begeleiding van mensen met een burn-out. Het volstaat inderdaad niet van het werk thuis geschreven te worden, rust en medicatie te nemen.
Onder begeleiding moet gewerkt worden aan ondermeer een beter lichaams- en zelfbewustzijn, inzicht in de eigen (psychische en fysieke) houding, meer zelfzorg, psycho-educatie en een arsenaal aan fysieke, emotionele en mentale stresshanteringstechnieken.